Dit is het vijfde artikel uit een serie van zes artikelen.
Deze artikelen gaan over het antwoord op de kwestie: Wat kun je doen als je ongelukkig bent – en je omgeving zal niet veranderen?
In de delen drie en vier heb je kunnen lezen over de rollen in de Dramadriehoek en hoe dit in de praktijk een prettige communicatie in de weg kan zitten. In dit vijfde deel doe ik (eindelijk!) het antwoord uit de doeken: De Heldere Driehoek-methodiek.
De Heldere Driehoek-methodiek
De Heldere Driehoek is een instrument om uit het Spel van de Dramadriehoek te gaan naar een werkwijze gebaseerd op je eigen waarden en normen.
De methodiek bestaat uit vier opdrachten aan jezelf. Door deze vier opdrachten ‘ontmasker’ je de Rollen en de vicieuze cirkel van de Dramadriehoek – en heb je een effectief alternatief beschikbaar.
Naast deze vier opdrachten is er nòg iets nodig om uit de Dramadriehoek te stappen: Moed. Waar je de moed vandaan haalt, is het laatste thema van de Heldere Driehoek.
De vier opdrachten zijn ontstaan als ‘tegengif’ voor de Rollen en de focus van de Dramadriehoek. De kwaliteiten van de Rollen worden benut, maar vanuit de Volwassen blik. De opdrachten zijn:
- Kies een andere focus en formuleer je beoogd resultaat
- Realiseer je: het is zoals het is (– en niet zoals het zou moeten zijn)
- Getuig van jezelf
- Stel dé vraag: Wat heb je nodig?
Heldere positie
De heldere positie is de positie die je inneemt als je uit de Dramadriehoek stapt. In bovenstaand tekeningetje zie je wordt het weergegeven door het gezichtje rechts. In de heldere positie laat je je niet meer (vooral) leiden door emoties en gevoelens, maar beoordeel je actuele situaties en gedrag vertonen dat adequaat is in juist die situatie. Feiten worden met elkaar verbonden en het gedrag is gericht bereiken van het vooraf geformuleerde resultaat en het oplossen van problemen. Er wordt gebruik gemaakt van gegevens uit de voorhanden zijnde situatie. Er is een moment van reflectie tussen impuls en reactie. (Voor de kenners van TA: deze beschrijving van de heldere positie komt voor 95% overeen met de beschrijving van de Volwassene- ego-toestand uit het Leerboek Transactionele Analyse)
Opdracht 1. Kies een andere focus en formuleer je beoogd resultaat
In de Dramadriehoek doe je – samen met de andere Rollen – een dansje rondom het probleem. Geen van de Rollen neemt de verantwoordelijkheid voor een oplossing – het gaat om ontwijken of de bal doorspelen. Je focus ligt op de korte termijn en wordt gekleurd door emoties. Je reacties zijn vaak reactief. Er is geen goede, afdoende oplossing die recht doet aan alle betrokkenen voorhanden.
Als je weet welke richting je op wilt, kun je de vicieuze cirkel doorbreken. Formuleer een doel, je verlangen, datgeen wat je wilt bereiken – en je hebt een route. Een doel is een positief punt om je gedrag op af te stemmen (Het handboek Strategisch coachen, Maarten Kouwenhoven, 2009). Als je een helder beeld hebt van hoe je wilt zijn of wat het eindresultaat is kun je gerichte acties ondernemen. Je verlegt je focus naar de lange termijn en het bedenken van de effectieve stappen is plotseling een stuk gemakkelijker.
Hoe formuleer je zo’n doel?
Om te beginnen: vergeet SMART. Je beoogde doel, of je verlangen, hoeft niet meetbaar te zijn, niet tijdsgebonden of aan andere beperkende voorwaarden te voldoen.
Kies iets wat je blij en enthousiast maakt en wat je graag wilt bereiken: ga voor FUZZY!
Feestelijk Je hebt er lol in om te gaan voor het halen van je doel, van je verlangen
Uitdagend Het doel is spannend, op het randje van het haalbare, het daagt uit en moedigt aan om uit je comfortzone te treden
Zuiver Een goed gekozen doel geeft weer wat je écht wilt. Ook is het integer: eerlijk en met goede intenties
Zinvol Een goed gekozen doel draagt bij aan je autonomie
YES! Het doel maakt je enthousiast en energiek, je wordt blij bij de gedachte dat je het haalt: YES!
FUZZY doelen stellen is bedacht door Peter Markensteijn.
En dan… blaas je doel leven in! Schrijf het in een paar woorden op – bijvoorbeeld op de badkamerspiegel. Kies er een afbeelding bij voor op je mobiel. Zet het groot op je laptop. En hou het niet bij jezelf, maar praat erover met je vrienden.
Opdracht 2: Realiseer je: het is zoals het is (– en niet zoals het zou moeten zijn)
Je schiet in de Dramadriehoek omdat je iets overkomt wat angst, boosheid of andere stressreacties oproept. Je eerste reactie is het probleem te bezweren door een van de Rollen aan te nemen. Als je emotioneel bent, heb je de neiging om telkens te denken: ‘Zoals het is, zo zou het niet mogen zijn!’, ‘Hij mag niet zus, de organisatie mag niet zo, het is niet eerlijk!’ en ‘Als zij nou maar eens….’. Het zijn allemaal uitingen van Aanklager-, Slachtoffer- of Reddergedrag.
De ongemakkelijke realiteit is: de situatie verandert niet omdat jij dat zo graag wilt.
De volgende opdracht om uit de Dramadriehoek te komen is om die gebeurtenis zoveel mogelijk te ontdoen van je eigen gekleurde bril en het op werkelijke, realistische waarde te schatten.
Hierbinnen zijn twee thema’s te herkennen.
-
Kies: Accepteren of Veranderen
‘Het is zoals het is, en niet zoals het zou moeten zijn’ gaat over het verschil zien tussen wat je kunt veranderen en wat niet. Aan sommige dingen kun je iets doen, aan andere niet. Als je je erg druk maakt over dingen die buiten je invloedsfeer liggen word je boos, gefrustreerd of zelfs ziek.
‘Heer, geef mij de kracht om te aanvaarden wat ik niet kan veranderen
Geef mij de moed om te veranderen wat ik kan veranderen en
Geef mij de wijsheid om onderscheid tussen beide te kennen.’
Deze woorden van Franciscus van Assisi zijn een oproep om bewust te kiezen waar je je energie op richt, waar je invloed op uit kunt oefenen. Het is een gebed waarmee bijeenkomsten van de Anonieme Alcoholisten worden geopend en geldt ook daarbuiten voor velen als dé definitie van levenskunst.
Stephen Covey maakt dit thema inzichtelijk door de Cirkel van Betrokkenheid en de Cirkel van Invloed.
(afbeelding: www.happyquote.nl)
De cirkel van betrokkenheid is een energievreter:
het gaat over dingen die je wel raken maar waar jij geen invloed op hebt, of waarvan je denkt dat je er geen invloed hebt. Zoals de bankencrisis. Of het beleid van je organisatie, de schoolresultaten van je dochter, de man die je op de snelweg rechts inhaalt. Je kunt je er vreselijk druk over maken maar je kunt het niet veranderen. Je voelt je een Slachtoffer, er wordt je iets aangedaan.
Binnen de cirkel van betrokkenheid heb je weinig tot geen invloed hoe de zaken lopen. Maar wat je wel kunt bepalen is hoe je wilt reageren op dingen die je overkomen. Als je je realiseert dat je zelf kunt kiezen hoe je reactie is, stel je je proactief op en vergroot je je cirkel van invloed.
De cirkel van invloed is een energiegever:
Je kunt onderzoeken hoever je invloed reikt. Deze proactieve houding vind je in de Cirkel van invloed. Je neemt hier het heft in eigen hand. In bovenstaande voorbeelden kun je bijvoorbeeld besluiten om je geld niet meer te beleggen maar te gaan sparen. Om eens met je leidinggevende te praten over het beleid en de gemaakte keuzes. Om eens met je dochter te praten over huiswerkbegeleiding en als laatste, om zelf op de rechterbaan te blijven rijden.
Zo vergroot je je invloed, voel je je minder onmachtig en bereik je meer. En dat werkt heel opwekkend!
-
Hoe maak je je eigen stress?
Spanning en stress hebben maar voor een deel te maken met invloeden van buitenaf. Mensen maken voor een groot deel hun eigen stress. Je manier van denken en fantaseren bepaalt uiteindelijk hoe je je voelt en hoe je je opstelt en gedraagt* (T. IJzermans – Beren op de weg, spinsels in je hoofd). Het gaat vaak niet over de feiten maar over de beleving van de feiten.
Dit wordt duidelijk in onderstaand schema. (uit: RET: Gezond verstand als therapie – Jan Verhulst).
De uitleg in het boek ‘Gezond verstand als therapie’ is als volgt:
“In ieders leven doen zich feitelijke gebeurtenissen voor (A). Elk mens interpreteert deze gebeurtenissen op zijn of haar manier. De letter B1 staat voor alle interpretaties die leiden tot de subjectieve realiteit, de werkelijkheid zoals de persoon die ervaart: A’. De aanname is dat de interpretaties van B1 en de subjectief waargenomen werkelijkheid A’ elkaar op de lange termijn versterken. Dit leidt op de lange duur dat de persoon uit het een het ander gaat afleiden: de waargenomen realiteit lijkt een bevestiging te vormen van de juistheid van de interpretaties. Deze interpretaties zijn er van hun kant weer verantwoordelijk voor dat de objectieve werkelijkheid op een bepaalde manier wordt ervaren. Dit leidt ertoe dat iemand zijn waargenomen, deels zelf gecreëerde realiteit gaat evalueren vanuit allerlei cognities (B2) waardoor uiteindelijk de emotionele en gedragsmatige gevolgen op punt C gaan ontstaan.”
Uit deze theorie blijkt dat je geen speelbal bent van alles wat om je heen gebeurt, maar dat je zelf aan de basis staat van – en de ‘baas’ bent over – je emoties als gevolg van die gebeurtenissen. Je kunt zelf verantwoordelijkheid nemen voor hoe je je voelt. En stoppen met anderen de schuld geven van jouw gevoelens.
Opdracht 3: Getuig van jezelf
Getuigen van jezelf = het geven én vragen van feedback en open, eerlijk en neutraal zijn.
Eerlijk en open zijn… het is vaak niet zo vanzelfsprekend als het lijkt.
In mijn praktijk blijkt vaak dat de grootste problemen ontstaan doordat er van alles ‘onder tafel’ geveegd wordt.
De pokerface doet het goed in veel organisaties. Mensen voelen zich niet OK bij wat er gebeurt maar doen alsof ze het prima vinden.
Kennelijk is het eerlijk en open zeggen wat je vindt te spannend, te kwetsbaar. Het lijkt veiliger om het achterste van je tong niet te laten zien, maar tegelijkertijd – door het niet te hebben waar het werkelijk over moet gaan – schiet je in de Dramadriehoek. Met alle gevolgen van dien: verlies van invloed en het gevoel dat je er niet toe doet geeft enorm energieverlies.
De oplossing is even eenvoudig als ingewikkeld: ben open over wat je vindt, wat je beweegt, wat je wilt. Mensen weten vaak wel wat ze niet willen, maar vinden het minder gemakkelijk kom aan te geven wat ze wel willen (zie opdracht 1). Weten wat je wilt en daarnaar leven vraagt om meer bewustzijn, om meer zélfbewustzijn.
Duidelijk zijn naar jezelf en naar anderen geeft invloed, energie en autonomie.
Naarmate we sneller en exacter kunnen waarnemen wat we in onszelf voelen hebben we meer vrijheid om te beslissen hoe we naar anderen toe reageren.
Je maakt de relatie tussen jezelf en de ander ongelijkwaardig als je om toestemming vraagt voor wat jij wilt. Het is beter om open en eerlijk aan te geven wat jij wilt en vervolgens te vragen hoe de ander daar tegenover staat.
Deze uitleg kan ook korter:
Plaatje van Facebook
Opdracht 4: Stel dé vraag: Wat heb je nodig?
Het dansje van Slachtoffer, Aanklager en Redder rondom het probleem van de Dramadriehoek wordt ingegeven door het vermijden van een probleem of iets wat angst aanjaagt.
‘Een mens lijdt het meest van de dingen die hij vreest‘
De miskenning zit in het feit dat je dénkt – dat je overtuigd bent – dat je het probleem of de angstaanjagende situatie niet aankan. Maar vaak is dat niet echt waar: je kunt veel meer aan dan je denkt.
Om te komen van het passieve Slachtoffergedrag naar de proactieve Heldere Positie kun je dé vraag stellen, aan jezelf of aan de ander: ‘wat heb je nodig?’ Wat heb je nodig om deze situatie aan te kunnen? Om dit probleem op te lossen? Om je beter te voelen?
Hiermee bied je de ruimte om even stil te staan bij wat nog ontbreekt. Om het ‘probleem achter het probleem’ te zien. Om niet te vluchten van de kwestie – maar het te onderkennen en de verantwoordelijkheid te nemen voor jouw stukje, voor jouw bijdrage aan de oplossing.
De Driehoek is een cirkel 🙂
De Heldere Driehoek heeft z’n vorm gekregen om ook optisch een duidelijk antwoord te zijn op de Dramadriehoek. Maar de vorm kan je op het verkeerde been zetten: het impliceert wellicht iets statisch. Het lijkt alsof je een van opdrachten aan jezelf kunt oppakken en de rest achterwege kunt laten. Maar zo is de Heldere Driehoek niet bedoeld: het beste effect krijg je door alle drie de opdrachten vorm te geven – telkens weer. In die zin is de Heldere Driehoek een cirkel.
