De Heldere Driehoek – Q & A

Wat is de Heldere Driehoek?

De Heldere Driehoek is een concreet en praktisch antwoord op de dynamiek van gedoe en ineffectieve communicatie zoals in beeld gebracht door voornaam Stephen Karpman in de Dramadriehoek. 

Wat is de aanleiding voor het bedenken van de Heldere Driehoek?

De Dramadriehoek van Karpman maakt in al zijn eenvoud helder hoe je je invloed, en daarmee je verantwoordelijkheid, over de heg mikt. Er zijn een aantal modellen als ‘oplossing’ voor de Dramadriehoek geformuleerd (bijv. Winnaarsdriehoek en de Compassiedriehoek) maar deze geven geen concreet antwoord op de vraag: wat kan ik NU doen als ik me bewust word van mijn Rol in de Dramadriehoek?

 Waarop is de Heldere Driehoek gebaseerd?

Voor de stappen van de Heldere Driehoek ben ik geïnspireerd door Transactionele Analyse, Stephen Covey’s ‘Zeven eigenschappen van effectief leiderschap’ en elementen van Geweldloze Communicatie.

Wat is het resultaat van het doorlopen van de Heldere Driehoek?

Met de Heldere Driehoek kies je voor focus op jouw invloed en verantwoordelijkheid en onderzoek je wat je zelf kunt doen om jouw gewenste situatie te bereiken. Het geeft antwoord op de vraag: ‘Wat heb ik nodig om in deze feitelijke situatie, met deze gevoelens en zorgen, het door mij zo gewenste doel te bereiken?’. Dit zorgt voor meer onafhankelijkheid en een gevoel van vrijheid, ongeacht de situatie.

Hoe is de Heldere Driehoek opgebouwd?

De Heldere Driehoek is een model met vijf onderdelen. Elk punt geeft je een stukje van wat er nodig is om uit de inefficiënte patronen van de Dramadriehoek te komen of te blijven. Het totaal van de vijf onderdelen geeft nieuwe opties voor een issue of situatie, zonder deze te veranderen.

Wat zijn de vijf onderdelen?

Deze zijn:

1. Het doel: wat wil je wél?

Communicatie in de Dramadriehoek is gericht op de korte termijn. Je wilt iets pijnlijks vermijden of iets tegen heug en meug vasthouden. Soms maak je er ook relaties mee kapot. In de rollen van de Dramadriehoek vieren emoties hoogtij en misken je jezelf of de ander. En ja, vaak is het logisch en begrijpelijk dat je kiest voor deze opstelling. Maar: op de lange termijn brengt het je niet waar je wilt zijn of hoe je graag wilt zijn. Het geeft gedoe, het kost energie, je blijft twijfelen. Je bereikt niet wat je graag wilt.

In de Heldere Driehoek verleg je de focus naar leven en werken op basis van jouw kernwaarden of naar jouw gewenste situatie. Wie of wat wil jij zijn in je leven? Waar sta jij voor? Wat is je doel, wat is je verlangen? Dat wordt je stip op de horizon waar je naartoe gaat werken.

2. Kies de gelijkwaardige positie, de +/+

In de Dramadriehoek misken je jezelf of de ander. Je vindt jouw mening beter, je kennis beter, je zou beter reageren als je in zijn of haar schoenen stond en vanuit die positie reageer je op een situatie. Of je maakt jezelf kleiner: jouw bijdrage is minder waardevol dan die van de ander. En zo kies je voor een ongelijkwaardige positie.

Het helpt enorm als je de reactie van de ander gewoon neemt voor wat die is, zonder een oordeel, een aanname of mening en zonder het op jezelf te betrekken.

Dat kan door te bedenken dat de ander ook zijn of haar beste optie kiest. Niemand kiest sub-optimaal voor zichzelf. Je vindt zijn keuze moeilijk te begrijpen of zelfs ronduit stom en fout, maar dat kan andersom ook zo zijn. Zoveel mensen zoveel beweegredenen. De ander is anders en kiest vanuit die positie het best. Jullie zijn daarin gelijkwaardig.

3. Het is zoals het is – niet zoals het zou moeten zijn

Het vergelijken van de werkelijke situatie met ‘hoe het zou moeten zijn’ is een bron van frustratie en onmacht. De focus ligt op wat er niet is. Want het is niet eerlijk, het doet geen recht, het zou anders moeten zijn….. Om dit te tackelen helpt het om de feiten op een rijtje te zetten. Wat is er objectief en aantoonbaar aan de hand? Dit is waar je mee te maken hebt, ga hier van uit.

4. Getuig van jezelf

Bedenk welke waarde je hebt die – misschien niet zo bewust – geschonden is. Gaat het over eerlijkheid? Over gelijkwaardigheid? Over erkenning? Het is vaak even verder denken dan de eerste gedachte – maar als je ‘m hebt geeft het de richting aan die je nodig hebt om bij je gewenste doel van stap 1 te komen.

En die waarde die kun je open en eerlijk delen met anderen.

5. Wat heb je nodig? – Wat is de logische, eerste stap die je nu kunt doen?

Je hebt nu alle ingrediënten op een rijtje voor je nieuwe optie om de vervelende situatie een andere draai te geven. En dan rest de vraag: ‘Wat heb je nodig?’ Wat is de uitwerking, de eerste logisch stap die jij kunt zetten om te komen tot het doel van vraag 1?

Dus:

1. Formuleer je zo gewenste doel
   +

2. Bekijk de situatie van een afstandje, wijs jezelf niet af en de ander ook niet
   +

3. Zet de feiten op een rijtje
   +

4. Onderzoek je zo raakt, wat zit eronder?
   =

5. Alle ingrediënten op een rijtje: wat is de eerste logische stap die je kunt doen om jouw doel te bereiken, gezien de omstandigheden en de waarde die voor jou zo belangrijk is?

Een voorbeeld uit de praktijk

Om een goede ‘Heldere Driehoek-puzzel’ te kunnen leggen heb je context nodig. Gedoe is altijd een lang verhaal. Vandaar dat ik start met een uitgebreide beschrijving van de casus en daarna de stappen van de Heldere Driehoek beschrijf.

Casus: Rubens frustratie

Rubens taak is de financiële afhandeling van contracten voor een grote groep klanten. De contracten zijn helder. In de praktijk blijkt dat de einddatum van zo’n contract niet altijd gunstig uitpakt voor de klant en een enkeling gaat hiertegen in beroep. De geëigende weg hiervoor is via een klachtenformulier, op basis waarvan de casus opnieuw wordt beoordeeld.

Eén klant van Ruben is boos over de contractuele einddatum. Hij moet betalen voor een periode waarin hij het product niet gebruikt. Ruben heeft de regels correct toegepast en meldt dit verschillende keren aan de klant. Deze neemt daarmee geen genoegen en zoekt mogelijkheden om de datum aan te passen. Hiervoor mailt hij een commissaris van de Raad van Bestuur met zijn klacht. Hij geeft aan dat het opgelost moet worden, omdat hij anders de media inschakelt. De commissaris schrikt hiervan en de hele hiërarchische molen wordt gestart: Hij naar zijn ondergeschikte, die het weer doorzet naar zijn ondergeschikte, die het weer doorzet naar de leidinggevende van Ruben die het weer terug legt bij Ruben met de vraag ‘hoe zit dit? Waarom moet klant X nog zoveel betalen terwijl de effectieve levering al per Y gestopt is?

Ruben is verontwaardigd. Hij baalt er stevig van dat hij nu verantwoordelijk wordt gehouden voor deze – ook in Rubens ogen – niet altijd even eerlijke regeling. Hij voelt zich weggezet als klungelaar en voelt zich niet gesteund door zijn leidinggevende(n), terwijl hij zo zijn best heeft gedaan om het juiste te doen.

Zijn reactie: ‘Als het zo moet, laat maar! Laat ze zelf maar beslissen over de moeilijke gevallen, ik doe ze niet meer, ze zoeken het maar uit!’ Hij bespreekt zijn gevoel niet met zijn leidinggevende, maar klaagt wel bij zijn collega’s. En gaat mokkend en boos weer aan het werk.

Dramadriehoek

Dit is een mooi voorbeeld van inefficiënte communicatie en gedrag in de Dramadriehoek. Ruben kies alle Rollen: Aanklager (boos en mopperen), Slachtoffer (‘Als het zo moet, dan laat maar!’) en Redder (door weer aan het werk te gaan zonder iets te veranderen aan de situatie). De overtuiging: ‘Hoezeer ik ook mijn best doe, ik kan het toch niet goed doen. Wat ik doe of vind doet er niet toe’.

Heldere Driehoek

Vanuit zijn standpunt kun je je Rubens reactie wel voorstellen, maar deze is niet constructief. Deze houding gaat hem niet de erkenning opleveren die hij zoekt. Is er een andere optie?

We doorlopen de vijf stappen van de Heldere Driehoek.

1. Gewenst doel, wat is je verlangen?

Ruben wil dat zijn leidinggevenden zien dat hij wél goed bezig is. Hij wil hun steun, wat hij ook beslist. Maar wat hij vooral wil: rust in zijn hoofd en gewoon lekker werken. Al dat denken over deze casus maakt hem boos en onrustig.

2. Bekijk het eens vanuit de heldere positie, +/+

Als de eerste emoties wat gezakt zijn, bekijk de situatie dan eens van een afstandje.
De klant met z’n zoeken naar mogelijkheden om het geld niet te betalen: het is misschien irritant, maar op zich voorstelbaar. Wellicht heeft hij goede redenen. Wellicht zouden wij in zijn situatie hetzelfde doen. In ieder geval geldt: ieder kiest de voor hem optimale benadering.

3. Het is zoals het is, niet zoals het zou moeten zijn

Vanuit Rubens optiek is de manier van handelen van zijn leidinggevenden niet prettig. En je kunt je voorstellen dat hij verontwaardigd is. Maar laten we de oordelen, emoties en aannames even parkeren. Wat blijft er dan over? De feiten op een rijtje:

• Klant heeft klacht over afhandeling van contract
• Klant zoekt wegen om geld niet te betalen
• Regels hieromtrent zijn helder
• Ruben heeft de regels goed toegepast
• Organisatie heeft de gewoonte om klanten die ‘piepen’ ter wille te zijn en de regels te omzeilen
• Leidinggevenden zijn via de lijn op zoek naar antwoord ‘wat is hier aan de hand’, ‘wie is verantwoordelijk’ en ‘hoe beperken we de schade’
• Er is geen rechtstreeks contact geweest tussen commissaris en Ruben.

4. Getuig van jezelf

Welke waarde wordt hier nou geraakt? Wat maakt Ruben nou zo boos en gefrustreerd?

• Ruben gaat goed bij zichzelf ten rade. Het klopt niet dat hij de schuld krijgt van het toepassen van de regels. Dat gaat over rechtvaardigheid.
• Maar als hij nog even verder zoekt, stelt hij vast dat ie zo boos is omdat hij het gevoel heeft dat men vindt hij niet juist heeft gehandeld, terwijl hij de regels heeft gevolgd. Hij wil erkenning voor zijn inzet.
• En hij vindt het ook heel vervelend dat de casus – met zijn naam erbij – door ‘de hele organisatie’ is gegaan. Het voelt alsof zijn naam is geschaad terwijl hij zijn werk zo goed mogelijk heeft gedaan. Het voelt onveilig. Hij blijft er maar mee bezig.

5. Wat heeft hij nodig (– van zichzelf, niet van de ander)..

Ruben wil vooral weer rust in zijn hoofd en lekker werken. Al die frustraties en boze gedachten – dat is niet wat hij wil! Nu hij erbij stilstaat – het plezier in zijn werk zal terugkomen als hij zich door zijn leidinggevenden gesteund voelt. Dus wat is de logische eerste stap om dit te bereiken? Ruben stelt vast dat het hem zou helpen om de mensen ‘boven’ hem te leren kennen en hun te vertellen over situaties als deze. Een wat ongebruikelijke zet in deze organisatie, maar om dit soort vervelende situaties vóór te zijn is het nodig. Ruben aarzelt wel even omdat ie het spannend vindt, maar maakt dan toch een afspraak. Hij neemt hiermee zijn invloed en verantwoordelijkheid en vergroot zijn autonomie.

Veelgestelde vraag: ‘Mag ik de Heldere Driehoek-methodiek zelf gebruiken?’

Voor coaches

Ja, je mag de Heldere Driehoek gebruiken in de trajecten en daar zijn geen kosten aan verbonden. Toch is het niet zonder voorwaarden. Neem contact op, dan bespreken we deze.

Voor opleiders van coaches

Ja, je mag de Heldere Driehoek opnemen in je lesmateriaal en ook hier zijn geen kosten aan verbonden. Toch is het niet zonder voorwaarden. Neem contact op, dan bespreken we deze.